Waar het hart van vol is, stroomt de mond van over: tegeltjeswijsheden

Mijn oma Marie – inderdaad, degene naar wie dit blog vernoemd is – had voor veel situaties wel een gezegde of uitdrukking paraat. Sommige officieel, sommige – zo bleek toen ik ze begon te gebruiken buiten familiaire kring – door haar zelf verzonnen en sommige zeer obscuur en vooral bekend in de regio ten zuiden van Rotterdam, waar ze opgroeide.

Mijn oma is helaas alweer veel te lang geleden overleden, haar uitdrukkingen zijn echter nog steeds springlevend. Ik gebruik ze veelvuldig, dapper meewarige blikken trotserend als ik er weer een blijk te gebruiken die niet in het officiële spreekwoordenboek opgenomen is. (Die ik er soms verontwaardigd op nasla, ervan overtuigd zijnd dat deze uitdrukking toch echt móet bestaan.)

Ik kan uren praten over gezegden, uitdrukkingen en tegeltjeswijsheden. Vraag maar eens aan Anne (die daarbij direct zal vertellen dat mijn hele taalgebruik rechtstreeks uit 1950 lijkt te komen). Ik weet niet precies waarom ik ze zo graag gebruik. Het heeft zeker iets te maken met mijn oma, met de herinnering aan haar en met de intimiteit van een familie, als ware het een codetaal. Het geeft een letterlijk gevoel van thuiskomen als je, zodra je je familiekring in stapt, elkaar direct begrijpt als je het hebt over ‘klanten die niet weglopen’. (Geen zorgen, die ga ik uitleggen.)

Ik verzamelde mijn vijf favoriete tegeltjeswijsheden van dit moment. Ze werden in Delfts blauw, want dat hoort bij tegeltjeswijsheden, voorzien van een hedendaagse omlijsting door Joëlle van Bits& Bobs.

Het lijkt hier wel een Poolse landdag
Oorsprong/betekenis: Het gaat hier zeer verward en rumoerig toe. De landdagen van het koninkrijk Polen waren berucht door hun twistende vergaderingen.

De Polen mogen dan aan de oorsprong van dit spreekwoord staan, honderden jaren later kan men er in het bedrijfsleven nog steeds wat van.

Stel je eens voor dat je op een vrij groot kantoor werkt. Er wordt op een dag een vergadering belegd door iemand van de facilitaire dienst om de mogelijkheid te bespreken van het aanschaffen van een ander soort, duurder, toiletpapier. Jawel. Toiletpapier.

Jij wordt uitgenodigd, de facilitair manager, de huisbaas en de schoonmaker. Je zou denken dat je dan de belangrijkste personen aan tafel hebt zitten. Maar de facilitair manager nodigde de directeur ook uit aan te schuiven bij het gesprek en die nam de financieel directeur mee, want die gaat over de budgetten. De financieel directeur vindt het huidige wc-papier prima (en de prijs ook) en nam een collega mee om dat te onderschrijven. Die collega kent weer iemand uit de schoonmaakploeg, die er ook maar bij aanschuift (want iedereen wil immers zijn plasje over het onderwerp doen – sorry voor de woordgrap) en zo ontstaat er niet alleen een sneeuwbaleffect van aanschuivende collega’s met een mening, maar zal de discussie over het wc-papier er ook een worden alsof het om wereldvrede gaat. Iedereen praat door elkaar, er worden schuine poep- en plasgrappen rondgestrooid (wat de directeur weer niet kan waarderen, dit is een respectabel bedrijf, hij nam het ooit over van zijn vader, wat is dit voor niveau) terwijl de notulist om orde roept omdat er anders geen fatsoenlijk verslag gemaakt kan worden van deze drukkende kwestie (waarop ze heel hard lacht om haar eigen woordgrap – deze notulist is geheel naar schrijver dezes gemodelleerd).

Zie daar, een Poolse landdag.

Het is nog geen avond, zei de kraaienvanger
Oorsprong/officieel: het is nog geen avond, had de kraaienvanger gezegd, toen had hij er al één.

Mijn opa en oma woonden in een huis van 100 jaar oud. Het was vrij klein en het had allerlei spannende trapjes, hoekjes en kastjes en was geheel gebouwd volgens de isolatieregel- en wetgeving uit 1900. Juist, die er toen nog niet was.

Hoe tochtig of gehorig het huis ook was, ik was er gek op.

Als ik bij mijn opa en oma logeerde dan sliep ik op ‘het zoldertje’, de kamer die letterlijk onder het dak en de schoorsteen lag. In de lente werd ik daar standaard wakker van de kraaien die in de schoorsteen nestelden. De schoorsteen fungeerde als klankkast, waardoor het leek alsof die vogels ofwel gigantisch waren, ofwel in je hoofd aan het nestelen waren in plaats van in de schoorsteen.

Tegenwoordig voorkom je dat vogels in je schoorsteen nestelen met een kraaienvanger: een metalen rekje dat je over de schoorsteen heen zet. Vroeger had je een kraaienvanger van vlees en bloed die de kraaien voor je weg ving. Van welke plek dan ook. Uit de schoorsteen, maar meer voor de hand liggend: van je zorgvuldig ingezaaide land. Over het lot van de kraaien is niks bekend, maar in mijn dimensie liet de kraaienvanger ze weer los in het bos of op een mooi weitje met veel kraaienvriendjes. Uiteraard.

Wat het gezegde betekent? Dat je de moed erin moet houden. Zolang het nog geen avond is, kunnen er nog kraaien gevangen worden. Of, vanuit het perspectief van de kraaien gezien: kun je nog vrij rondvliegen. Er is kortom, zolang het nog geen avond is, hoop.

Het is voor klanten die niet weglopen
Oorsprong: onofficieel

Mijn oma was een vrouw met humor. En ze was, zoals veel vrouwen van haar generatie, altijd druk het runnen van het huishouden in de breedste zin van het woord. Ze vervulde haar taak met liefde, maar vaak ook (en laten we wel wezen, wie niet?) vanuit een streng gevoel van plicht. Als ze iets maakte voor iemand en het was niet helemaal perfect, dan zei ze: “Ach, het is toch voor klanten die niet weglopen.” Lief gezegd: het is onbetaalde arbeid, met liefde gemaakt. Maar ook: je moet het er maar mee doen!

Waar niet is, verliest de keizer zijn recht
Betekenis: die niets bezit kan nu eenmaal niets betalen.

De diervriendelijke en chiquere versie van de kale kip waar niet van te plukken valt. Deze uitdrukking komt in veel talen voor, zo vind ik de Engelse versie ook prachtig: where nought’s to be got, kings lose their scot. Die Engelsen maken er gewoon een rijmpje van, 1-0 voor Engeland.

Ik zet deze graag in tijdens het spelen van bijvoorbeeld Kolonisten van Catan. Aangezien ik spelletjes meestal verlies (dat is zogezegd een wet van Meden en Perzen), mag ik mijn medespelers graag een beetje zieken met een stortvloed aan gezegden. Je moet wat, als gedoodverfde verliezer (oké, nu ben ik het echt aan het cultiveren).

Een nachtvorstje en het is gedaan met de koopman
Oorsprong: zeer obscuur

Ik heb lang getwijfeld of ik deze in mijn top 5 moest zetten. Zijn oorsprong is namelijk niet alleen vaag, hij is vooral heel dierbaar en persoonlijk. En wie mij kent weet dat ik heel erg voorzichtig omspring met persoonlijke zaken op het internet. Hij staat niet voor niks onderaan dit rijtje, alsof ik hem zelfs nu nog steeds een beetje voor me uitschuif.

Deze uitspraak is één van de laatste die mijn oma gebruikte. Ze was ervan overtuigd dat er alleen nog wat milde nachtvorst nodig was om haar haar laatste beetje leven op te laten gebruiken.

Maar, het was nog geen avond, zei de kraaienvanger. Oma overleed op een van de eerste lentedagen van dat jaar. Zonder nachtvorst.

Of het een officieel gezegde is, of dat ze hem op dat moment verzon, weten we niet. Maar we houden hem in gebruik en daarmee de herinnering aan haar in ere.

Om deze reden hou ik zo van de uitdrukkingen van mijn oma: het is een van de mooiste erfenissen die ze ons heeft nagelaten. Ze zijn wat mij betreft stuk voor stuk 100% tegelwaardig.